Jan de Werd, de Patagoon, Herwijnen
Zondag 28 januari. Op een grijze en regenachtige woensdag reed ik de dag voor Kerst richting Herwijnen. Herwijnen is een dorp in de Tielerwaard in de Betuwe in de provincie Gelderland. Het oudste gedeelte van het dorp is een goed voorbeeld van een dijkdorp. De bebouwing, vaak bestaand uit monumentale oude panden, is gelegen langs een deel van de Waaldijk van ongeveer vijf kilometer. In een van de oude boerderijen direct achter de Waaldijk huist de hoofdpersoon die ik in het kader van deze nieuwe rubriek bezocht.
De 68-jarige Jan de Werd zat al op mij te wachten. Jan, een joviale Brabander geboren en getogen in Rosmalen, zat na een hartelijke ontvangst direct op zijn praatstoel. Aanvankelijk ging het gesprek over de gebruikelijke zaken waarover duivenmelkers praten als ze elkaar leren kennen.
Spelsoort, successen, problemen en allerlei andere aan onze sport gerelateerde zaken vlogen direct over tafel. Jan heeft een heldere mening als het gaat over de problemen in onze sport. “Als er 3 melkers zijn lukt het niet om er 2 hiervan op dezelfde lijn te krijgen”, aldus Jan.
Zelf speelt hij erg fanatiek met de jonge duiven. Met de oude duiven gaat de interesse uit naar de Dagfond en de Overnachtfond. “Op de korte afstanden hebben we in de voorvlucht niets te zoeken”, aldus Jan. “We kijken altijd naar het Noorden want de duiven trekken Oost- of Westwaarts langs”. Debet hieraan zijn in zijn ogen de veel te grote afdelingen die ontstaan zijn in het plan ‘vliegend naar 2000’. “Dit plan heeft veel liefhebbers gekost”.
De sportbeleving op de hokken in Herwijnen getuigt overigens van grote relativiteitszin. “Bij een huldiging luistert vaak maar een enkeling naar wat er gezegd wordt tegen de persoon die gehuldigd wordt. Duivensport moet je gezamenlijk doen maar successen beleef je alleen”. Jan draagt echter zijn steentje aan de sport meer dan bij. Hij heeft in alle besturen gezeten en heeft nu nog een groot hart voor de sport. Hij is voorzitter van zijn club in Ammerzoden, brengt de duiven weg en doet mee aan alles om de sport te stimuleren.
Doel van deze rubriek is echter niet om direct te spreken over de wedstrijdprestaties en andere zaken in onze sport, maar om te verhalen over de professie van de hoofdpersoon in kwestie. Deze rubriek handelt namelijk over mensen in onze sport die al dan niet professioneel onze sport mogelijk maken. Een logische eerste stap leek het mij daarom om te beginnen met iemand die ‘in het voer en andere duivenbenodigdheden zit’.
Het bedrijf van Jan de Werd is onder de naam De Patagoon al geruime tijd bekend in duivenland. Velen kennen Jan en zijn producten van de diverse beurzen waar altijd een grote stand betrokken wordt om de duivenartikelen aan de man te brengen. Er is echter nog veel meer. Jan runt samen met zijn zoon, die nu feitelijk de dagelijkse leiding heeft, namelijk ook nog een grote voerzaak in Herwijnen. Daarnaast worden voer en producten (waarover later veel meer) door het hele land en ver daarbuiten gereden. In Nederland bevindt zich een groot netwerk van kleine wederverkopers (liefhebbers, maar soms ook hele verenigingen) die het voer en de hieraan gerelateerde producten doorverkopen. De verkoop spitst zich echter niet alleen toe op Nederland. Ook in alle windstreken in Europa zijn de producten die Jan op de markt brengt te koop. De beroemde Multimix voorop.
Jan de Werd is zijn hele leven al een handelaar geweest. Het begon als jongeling in de jaren zestig. Jan had in het op dat moment nog erg landelijke en rustige Rosmalen duiven en ‘vogeltjes in een volière’. In die vogeltjes werd wel eens gehandeld en van het één kwam het ander. Van zijn hobby werd een beroep gemaakt en Jan toog met grote regelmaat naar Zuid Amerika. De bakermat van de tropische vogels.
Een groot succes in de handel was de Patagonische rotsparkiet, en dan wel specifiek een mutant met gele kleuren. De naam van het bedrijf is dan ook simpel te verklaren. Het is een verwijzing naar de regio Patagonië. Een gebied in Zuid-Amerika, gelegen ten zuiden van de rivier de Colorado tot aan de Straat Magellaan. Het gebied strekt zich uit over zowel Chili als Argentinië. In dit gebied kwam Jan veel en vaak.
De zaken gingen goed en in 1983 werd een groter onderkomen betrokken op de huidige locatie. Een oude boerderij in het dorp Herwijnen. Hier was genoeg ruimte voor alle passies in het leven van Jan de Werd. De duiven werden gehuisvest op hokken in de zoldering van de schuur. In de schuur zelf was ruimte voldoende voor het duivenvoer waarin al sinds jaren werd gehandeld en in de aanpalende verblijven konden de tropische vogels (op doorreis naar de finale klant) worden onder gebracht.
In de loop van de jaren werd de handel in tropische vogels steeds moeilijker. De wetgever stelde steeds striktere wetten op en dit had vooral zijn weerslag op de import. Hierdoor werd geleidelijk gestopt met de vogel handel en werden de kaarten meer en meer gezet op de duivenhandel.
Jan liet onder eigen merknaam (De Patagoon) voer mengen. Mengelingen die verkocht werden en worden met een goede prijs kwaliteit verhouding. “Ik heb geen verstand van voer maar wel verstand van gezond graan”, aldus Jan. Het is ‘eerlijk voer’, niet gepoetst maar wel van een uitstekende kwaliteit. Dit laatste vindt Jan van groot belang. Zo wordt er zorgvuldig gekeken naar de kiemkracht van het voer. Een reden waarom een paar jaar geleden geruild werd van mengfabriek. Tegenwoordig wordt het voer gemengd bij Vanrobaeys in Rekkem (België). Iedere twee weken komt er een oplegger uit België zo’n 40 ton voer brengen (in het seizoen zelfs het dubbele). Het meeste van dit voer wordt vervolgens uitgereden. Wie meer over deze mengelingen wil weten moet maar eens een blik werpen op de site van de Patagoon, www.patagoon.nl .
In de mengelingen zit een simpel maar doeltreffend systeem. De samenstelling is iets aangepast aan hetgeen er in het seizoen nodig is. In de kweekmengeling zitten meer erwten, in de vliegmengeling minder erwten en meer fijn zaad en in de ruiwintermengeling zit weer meer gerst (en wat meer erwten). Zo’n 80 procent van de granen en hoeveelheden blijft echter in iedere mengeling hetzelfde. Volgens Jan moet een mengeling niet te rigoureus veranderen gedurende een seizoen.
Dat dit systeem (en alle daarbij horende ’noodzakelijke’ bijproducten) goed in elkaar zitten blijkt uit de prestaties die er met het Patagoon-voer behaald worden. 3 Olympiade-gangers voeren 100 procent Patagoonvoer! Al haast Jan zich hierbij om te zeggen dat het bij het behalen van goede prestaties vooral gaat om goede duiven, een goed hok, een gedreven liefhebber en een goede gezondheid. Het voer is in zijn ogen slechts een noodzakelijke schakel. Een reden waarom hij vindt dat het ook niet te duur moet zijn.
De commerciële vader van de Multi-Mix.
De opkomst van de duivenhandel viel samen met de opkomst van de zogenaamde Multi-Mix. Naast zijn eigen voermengeling (inmiddels zo’n 20 stuks) mengde Jan een eigen recept bak allerhande onder de naam Multi-Mix. Een mix van diverse gritsoorten, kalk en steen, roodsteen, onkruidzaad, een speciale p40 korrel (extra klein), diverse mineralen, 2 soorten maagkiezel, houtskool en nog een aantal geheime ingrediënten, die door de duiven zeer graag gegeten werd en wordt.
Aanvankelijk verkocht Jan de Multi-Mix alleen vanuit de winkel in Herwijnen. Bij mooi weer werd door middel van een betonmolen de mix gemengd. Het gebeurde buiten omdat het binnen anders een stof bende werd. Als het regende kon er niet gemengd worden …. Op zaterdag schepte de zaterdaghulp letterlijk de mix uit zakken om aan de klanten te verkopen. Het product werd zo populair dat Jan het groter aanpakte. Er kwam een eerste professionele menginstallatie met afzuiging.
Hierbij werd ook min of meer bij toeval een belangrijke commerciële zet gedaan, de introductie van de emmer met het gele deksel. Inmiddels het handels merk van de Patagoon. Met de introductie van de emmer volgde ook de landelijke en later internationale doorbraak en uitrol van het product Multi-Mix. Jan de Werd bracht letterlijk de Multi-Mix naar de beurs in het midden van de jaren negentig van de vorige eeuw. Ik kan het mij persoonlijk nog als de dag van gisteren herinneren. Opeens zag je hordes duivenmelkers slepen met grote emmers met gele deksels. Op een goede beurs in het voorjaar worden er dan ook nog steeds zo’n 2.000 verkocht.
Een schijntje wanneer je kijkt naar het totaal aantal emmers dat op jaarbasis gevuld wordt. In 2014 werden maar liefst 100.000 emmers aangeschaft en gevuld. Hiertoe is inmiddels een semiautomatische voerinstallatie aangeschaft die zelf de dosering regelt. De vuller hoeft slechts de emmer en het deksel te plaatsen om deze vervolgens op een pallet te zetten.
De groei van de productie van de Multi-Mix wordt vooral veroorzaakt door de export. Waar de duivensport in de traditionele duivenlanden Nederland, België en Duitsland de laatste jaren sterk is teruggelopen is er in de voormalige Oostbloklanden sprake van het omgekeerde. Met name in Polen, maar ook in Tsjechië en in Roemenië is de duivensport ’booming’. Jan de Werd merkt dit in de steeds groeiende afzetmarkt voor zijn Multi-Mix.
Trailers vol vertrekken met grote regelmaat oostwaarts. Ze gaan vaak heen met Multi-Mix en aanverwante artikelen en komen vaak vol weer terug. Gevuld met prachtig houtwerk voor onze sport. Nergens is namelijk zo mooi houtwerk te ‘krijgen’ tegen een goede prijs als in Polen. Als handelaar die Jan de Werd altijd zal blijven maakt hij hier ‘handig’ gebruik van en met hen de liefhebbers. Het aantal voerbakken en manden dat op de diverse beurzen wordt verkocht tegen bijzonder schappelijke prijzen blijft Jan verbazen.
De export beperkt zich echter niet tot het Oostblok. Ook liefhebbers in Duitsland, Polen, Tsjechië, Roemenië, Ierland, Engeland, Spanje en Portugal voeren het product uit Herwijnen. Incidenteel wordt er zelfs geleverd aan de VS en China. In ieder land is er een importeur/verdeler die vervolgens zorg draagt voor de verspreiding. Dit maakt het Jan die verantwoordelijk is voor de export wat eenvoudiger. De hoeveelheid contacten is hierdoor beperkt alsmede de administratieve plichtplegingen. Dit betreft niet alleen financiële zaken maar ook allerlei registraties die worden opgelegd door de Voedsel en Waren Autoriteit. Sinds 5 jaar moet er van iedere batch die aangemaakt wordt samples genomen worden en er moet worden bijgehouden welke partij aan welke klant geleverd wordt. Duiven maken namelijk onderdeel uit van de menselijke voedselketen en dan is zelfs de regelgeving voor een relatief simpel bijproduct als Multi-Mix streng.
“Van die Multi-Mix moet je overigens niet te veel geven”, volgens Jan. “De duiven raken er als het ware verslaafd aan en ze wachten met eten tot dat Multi-Mix op het hok komt”. Als ik hem vraag hoeveel je moet geven meldt Jan eerlijk dat een grote kampioen uit de afdeling Zuid Holland slechts een handje Multi-Mix aan 15 duiven verstrekt. Gewoon los op de vloer en dan pikken ze het naar hartenlust.
Het product is dusdanig samengesteld dat het het hele jaar verstrekt kan worden. “Tijdens de kweek meng ik er zelf altijd een beetje Tovo en wat extra mineralen doorheen”, aldus Jan.
Al met al werd het een lang en leerzaam bezoek bij een gedreven duivenmelker én ondernemer.
Aalsmeer, Michel Beekman